μια σημαντική παρέμβαση ενός σημαντικού ακαδημαϊκού δάσκαλου για το ρόλο των πολιτών για το ποιος σχεδιάζει μια πόλη
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_24/03/2013_515003

Του Γιαννη Αισωπου*


Το κύριο, κατά τη γνώμη μου, ερώτημα που έθεσε εξαρχής ο διαγωνισμός Rethink Athens ήταν: Ποιος σχεδιάζει την πόλη; Με ποιο στόχο και σε ποιο βαθμό; Η απάντηση για μένα είναι αυτονόητη: Κανείς αρχιτέκτων μόνος του. Η Ιστορία μάς έχει διδάξει με βεβαιότητα πως η πόλη δεν μπορεί να αποτελέσει σχεδιαστικό αντικείμενο ενός μόνο αρχιτέκτονα, ανεξάρτητα από την αξία του, παρά συλλογικό δημιούργημα, συνταίριασμα έργων πολλών και διαφορετικών αρχιτεκτόνων. Ακόμη, η πόλη, μέσω της αρχιτεκτονικής, αποτελεί προβολή των κυρίαρχων ιδεολογιών και αντιλήψεων της εκάστοτε εξουσίας, που μεταλλάσσονται στον χρόνο τροποποιώντας την και μετασχηματίζοντάς την.

Το Rethink Athens επιχειρεί να σχεδιάσει, δηλαδή να τροποποιήσει τον χαρακτήρα της Αθήνας και μάλιστα του πιο ιστορικού και συμβολικού τμήματός της, εκείνου που, μέσω της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας του νεοκλασικισμού, αποτελεί έως σήμερα την κατ’ εξοχήν χωρική έκφραση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Η κλίμακα της προτεινόμενης επέμβασης ξεπερνά κάθε προηγούμενο όριο: κανένας αρχιτέκτων μόνος του δεν κλήθηκε, ποτέ ώς τώρα, να σχεδιάσει τόσο φιλόδοξα, σε τέτοια κλίμακα, την Αθήνα. Και υπήρξαν πολλοί παγκοσμίως καταξιωμένοι αρχιτέκτονες, που σχεδίασαν τμήματά της: από τους αδελφούς Χάνσεν στα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τους Tschumi, Calatrava και Piano σήμερα.

Τα σχέδια του 1833 και 1834

Η πολεοδομική ιστορία της Αθήνας αρχίζει και τελειώνει στα δύο πολεοδομικά σχέδια του 1833 και 1834. Το πρώτο, από τους Κλεάνθη και Schaubert, τροποποιείται από το δεύτερο που σχεδιάζει ο Klenze και υλοποιείται με μεγάλες τροποποιήσεις, καθώς η πόλη, ως δυναμικό σώμα, αντιστέκεται στον εκ των προτέρων προσδιορισμό της. Τα σχέδια αυτά αποτελούν σχέδια γενικής διάταξης (master-plans) που οργανώνουν την πόλη καθορίζοντας την αναφορά στην Ακρόπολη, τους κύριους οδικούς άξονες, τις πλατείες, το ανάκτορο. Ο Klenze δεν θα σχεδιάσει τα τμήματα του σχεδίου του, άλλοι αρχιτέκτονες θα κληθούν να το κάνουν: ο Gaertner, οι Χάνσεν, ο Καυτατζόγλου και άλλοι.

Το Rethink Athens ταυτίζει την πολεοδομική οργάνωση με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό συμπιέζοντας σε μία, δύο κλίμακες που είναι ασύμβατες: την πολεοδομική (που έχει να κάνει με τον χαρακτήρα του συγκεκριμένου τμήματος της πόλης και την οργάνωσή του) και την αρχιτεκτονική (που έχει να κάνει με τον χωρικό προσδιορισμό και τη μορφή των επιμέρους κομματιών του). Ο διαγωνισμός αναζητεί έναν και μοναδικό αρχιτέκτονα που θα προτείνει και τα δύο ταυτόχρονα («όλα σε ένα»), για το πιο ιστορικό τμήμα της πρωτεύουσας, τη στιγμή που είναι αυτονόητο πως η επιλογή της πολεοδομικής πρότασης έπρεπε να προηγηθεί της αρχιτεκτονικής.

Αυτό είναι το εγγενές, ανεπίλυτο, πρόβλημα του διαγωνισμού και ο λόγος της αποτυχίας του σε ό,τι αφορά την ποιότητα των βραβείων αλλά και τον αριθμό των συμμετοχών – μόνο εβδομήντα μία υποβληθείσες προτάσεις, χωρίς τη συμμετοχή διεθνώς καταξιωμένων αρχιτεκτόνων, σε έναν διεθνή διαγωνισμό με εξαιρετική επικοινωνιακή υποστήριξη. Με έναν περίεργο τρόπο, το πρώτο βραβείο εκφράζει αυτό ακριβώς το ανεπίλυτο πρόβλημα. Προτείνει την οργάνωση της Πανεπιστημίου με βάση μια σαφή δομή παράλληλων ζωνών: κίνηση πεζών, τραμ, πράσινο, κίνηση ποδηλάτων, χώροι δραστηριοτήτων με στόχο τη δημιουργία ενός πεζόδρομου-πάρκου. Οταν όμως καλείται να παρουσιάσει αρχιτεκτονικές ιδέες για τον σχεδιασμό των επιμέρους δημόσιων χώρων της πόλης (πλατεία Ομονοίας, πλατεία Δικαιοσύνης, οδός Κοραή), η έλλειψή τους είναι περισσότερο από φανερή. Η Ομόνοια, το ένα από τα δύο κέντρα της πρωτεύουσας, αποψιλωμένη από κάθε ιστορική αναφορά, μετατρέπεται σε συνοικιακή κατάφυτη πλατεία.

Η κυρίαρχη ιδεολογία

Ποια είναι όμως η κυρίαρχη ιδεολογία που προβάλλεται μέσα από τις κατευθυντήριες γραμμές του διαγωνισμού και την επακόλουθη επιλογή του πρώτου βραβείου; Η πεζοδρόμηση του άξονα από την Αμαλίας έως την πλατεία Αιγύπτου και η μετατροπή του σε ένα νέο υβρίδιο πεζόδρομου-πάρκου στο μέσον του πυκνού αστικού ιστού δεν μπορεί παρά να στοχεύει στην απεμπόληση της πολιτικής, ιδεολογικής του διάστασης. Ο πιο συμβολικός άξονας της πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους απο-πολιτικοποιείται και κατακερματίζεται σε χώρους «πρασίνου» με στόχο την εξουδετέρωσή του.

Ποιος όμως κατέληξε σε αυτήν την επιλογή; Αποτελεί μια συνειδητή επιθυμία της Πολιτείας ή απλά δεν συζητήθηκε ποτέ, δεν έγινε αντιληπτή η κατεύθυνση αυτή; Για την κοινωνία της κρίσης καταπτοημένη και εξουθενωμένη και μια πόλη εξαιρετικά φθαρμένη, η υπόσχεση ενός νέου «πράσινου άξονα» εμφανίζεται ως μια λύση, μια διαφυγή. Το επιλεγμένο πρώτο βραβείο το αποδεικνύει. Η απουσία αρχιτεκτονικής ιδέας και η πλήρης άγνοια της Ιστορίας της Αθήνας -η πόλη ως «ευφυές τοπίο», ένα παλίμψηστο συλλογικής μνήμης, που θα επέτρεπε την «προσγείωση» ή την «αγκύρωση» της πρότασης στην πόλη και θα της προσέδιδε αξία σε ένα τοπικό αλλά και σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο, κάτι προφανώς αναμενόμενο λόγω της σημασίας του έργου- καλύπτονται πίσω από τη μεγιστοποίηση του «πράσινου» χαρακτήρα της: εκτεταμένες δενδροφυτεύσεις συνοδευόμενες από μεγάλες επιφάνειες νερού.

Το «πράσινο» αποτελεί το πιο διαδεδομένο σύγχρονο αρχιτεκτονικό κλισέ, είναι α-πολιτικό και έτσι «προστατεύει» την πρόταση από την όποια κριτική, την τοποθετεί στο απυρόβλητο, προσφέρει εκ των προτέρων συναίνεση, υπόσχεται ευφορία, χαρά, συμμετοχή όλων, τη δημιουργία κοινότητας: η οικολογία λοιπόν στη θέση της αρχιτεκτονικής, ο αστικός δημόσιος χώρος ως ένα υβρίδιο πάρκου, ο αρχιτέκτων ως νεόκοπος περιβαλλοντολόγος, οργανωτής «πράσινων» μικροπεριβαλλόντων.

Για ποιο όμως κοινό σχεδιάζεται αυτή η «παλλόμενη πράσινη και προσβάσιμη καρδιά» της πόλης, όπως περιγράφουν την πρότασή τους οι αρχιτέκτονες του πρώτου βραβείου; Υπάρχει η κοινωνική ομοιογένεια που προϋποθέτει και υπόσχεται; Ποιος θα χρησιμοποιεί την «πράσινη καρδιά» και πότε; Θα υπάρχει πυκνότητα χρήσης τα βράδια σε αυτά τα νέα υβρίδια πάρκων ή θα μετατραπούν γρήγορα σε χώρους ανοίκειους; Ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν. Το μόνο σίγουρο είναι πως, στην εποχή της κρίσης, την πόλη καλούνται να σχεδιάσουν οι κηποτέχνες.

* Ο κ. Γιάννης Αίσωπος είναι πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών.




Leave a Reply.

    Επιτροπή κατοίκων

    Είμαστε επιτροπή κατοίκων της Νέας Σμύρνης που αντιτασσόμαστε στην τσιμεντοποίηση της πλατείας Χρυσοστόμου Σμύρνης

    Αρχεία

    July 2013

    Κατηγορίες

    All